برنامه‌های مخرب و البته غیر ضروری که مدت‌هاست از آنها استفاده نمی‌کنید؛ می‌توانند باعث ایجاد دردسرهای عجیبی برای شما شوند. ممکن است فکر کنید که این برنامه‌ها آسیبی به شما و دستگاه‌تان نمی‌رسانند؛ اما سخت در اشتباهید! با وجود اینکه هرگز از این برنامه‌ها استفاده نمی‌کنید؛ اما آنها در سیستم عامل دستگاه شما فعال هستند. فعالیت این برنامه‌ها از سویی سبب کند شدن دستگاه‌تان می‌شود؛ زیرا مقداری از رم وپردازنده را مصرف می‌کنند. از دیگر سو امکان دارد اطلاعاتی را از سیستم شما کپی کنند (در قالب گزارش برای بهبود عملکرد برنامه) که حریم شخصی‌تان نقض شود.
تکنولوژی با تمام مزایایی که برای بشر به همراه داشت؛ معایب بزرگی هم داشت که مهمترین آنها شکسته شدن حریم شخصی کاربران به بهانه‌های گوناگون است. خوشمان بیاید یا خیر، هر نرم‌افزاری که روی رایانه یا تلفن همراه‌مان نصب می‌کنیم؛ برای دسترسی به به بخش‌هایی از سیستم، اجازه‌هایی از ما می‌گیرد که ممکن است بیش از آن چیزی باشد که نیاز دارند.
بهانه‌های گوناگونی برای انجام اینکار وجود دارد. از جمله کمک به بهینه‌تر شدن نرم‌افزار! اما از زمانی که مارک زاکربرگ (مالک فیسبوک و متا) به جرم دزدی اطلاعاتکاربران و فروش آنها به کمپین‌های انتخاباتی دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۶ محکوم شد؛ بسیاری از کاربران (از جمله خود من!) متوجهشدند که اطلاعاتشان می‌تواند برای اهداف دیگری نیز استفاده شود.
اگر درباره موضوعی صحبت می‌کنید و پس از چند ساعت یا یک روز مطالبی مشابه همان موضوع در مرورگر و شبکه‌های اجتماعی‌تانبه شما پیشنهاد می‌شود؛ ارتباطی به “کارما” ندارد! تلفن همراه شما در حال آنالیز اطلاعات شما و ارایه پیشنهاداتی مطابق تمایلات شما است. در این راه از میکروفون نیز کمک می‌گیرد و نسبت به برخی کلیدواژه‌ها (مانند اسم نرم‌افزارها، بازی‌ها، گجت‌ها و…) حساس است.
به شخصه هیچ علاقه‌ای ندارم که شرکت‌های تولید کننده نرم‌افزار و سخت‌افزار سوابق جستجوهایم در اینترنت یا مقدار استفاد از لپ‌تاپم را بدانند. بنابراین باید همواره آگاه باشیم که حریم شخصی خود را ایمن نگه‌داریم و مهمترین گام برخورد با برنامه‌های مخرب است.
آخرین باری که بررسی کردید تا مطمئن شوید تمام برنامه‌های نصب شده روی رایانه و تلفن همراهتان همچنان به‌روزرسانی دریافتمی‌کنند، چه زمانی بود؟ اگر شما نیز مانند بیشتر کاربران هرگز چنین کاری انجام نداده‌اید؛ نوشتار پیش رو می‌تواند مسیر مشخصی از مواردی که باید به صورت دوره‌ای انجام دهید را نشان‌تان دهد.
چرا باید برنامه‌های دستگاه خود را ارزیابی کنیم؟
ارزیابی دوره‌ای برنامه‌هایی که روی دستگاه شما نصب شده‌است؛ فواید بی‌شماری به همراه خواهد داشت. نخست اینکه متوجهخواهید شد کدام برنامه یا برنامه‌ها را دیگر استفاده نمی‌کنید. برخی برنامه‌های ممکن است پس از مدتی دیگر مورد استفاده قرار نگیرندو ما نیز به دلیل بررسی نکردن سیستم خود، از وجود آنها بی‌اطلاع بوده یا فراموش‌شان کرده باشیم. اما خطری که چنین برنامه‌هایی دارند ایناست که به دلیل دسترسی و اجازه‌هایی که هنگام نصب به آنها داده شده؛ می‌توانند بدون اطلاع شما امنیت دستگاه و اطلاعات شما رابه خطر اندازند.
برنامه‌های مخرب و خطرات آنها
تعریف برنامه مخرب قدری پیچیده است و شامل موارد گوناگونی می‌شود. در اینجا به دو گروه از نرم‌افزارها، مخرب گفته می‌شود. نخست دسته‌ای که دیگر توسط توسعه دهندگان‌شان پشتیبانی نمی‌شوند، اما همچنان کار می‌کنند و روی سیستم کاربران وجود دارد. دسته دوم برنامه‌هایی است که در فروشگاه‌های معتبریافت نمی‌شود و در اصطلاح منبع معتبری ندارند. این برنامه‌ها می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به دستگاه شما وارد کنند. از سرقتاطلاعات که در بالا اشاره شد گرفته تا قفل شدن سیستم و اخاذی از کاربر!
خطرات برنامه‌های مخرب
اکنون که می‌دانیم برنامه‌های مخرب چه هستند؛ به خطرات ناشی از آنها نیز خواهیم پرداخت. خطراتی که باید آنها را جدی گرفت. زیرابا توجه به زندگی هوشمند امروزه که به کمک رایانه‌ها و اینترنت امکان‌پذیر شده؛ بی‌اهمیتی به این موارد، جبران ناپذیر خواهد بود.
عدم پشتیبانی
هنگامی که شرکت سازنده نرم‌افزار پشتیبانی خود را از آن قطع می‌کند؛ بدین معنی است که دیگر مسؤلیتی متوجه آن شرکت نیست. بنابراین اگر این برنامه حتی سبب قفل سیستم شما شود؛ نه توسعه دهنده و نه هیچ کس دیگری پاسخگو نخواهد بود. البته در بیشتر موارد، در چنین حالتی برنامه به زمین بکری برای سارقان اینترنتی تبدیل خواهد شد.
سرقت اطلاعات و باج‌گیری
سارقان اینترنتی برنامه‌های بدون پشتیبانی را تبدیل به بدافزاری می‌کنند که به کمک آن به اهدافخود برسند. از آنجایی‌که شما نیز هنگام نصب دسترسی‌هایی به این برنامه‌ها داده‌اید؛ سیستم نمی‌تواند آن‌را یک بدافزار بشناسد. برنامه Quick Time که پخش کننده‌ای برای فایل‌های ویدیویی اپل است؛ از سال ۲۰۱۶ در ویندوز به‌روزرسانی نمی‌شود. مایکروسافتاز کاربران خود خواست که این برنامه را از دستگاه‌های خود پاک کنند و شرکت سازنده نیز هرگونه مسؤلیتی را در قبال دستگاه‌هایویندوزی رد کرد. حال اگر شما این نرم‌افزار را روی سیستم خود داشته باشید؛ امکان دارد افرادی بخواهند به وسیله آن به دستگاه شما وارد شوند.
عملکرد ناقص
خطر دیگری که داشتن این برنامه‌ها کاربر را تهدید خواهد کرد و بازهم به عدم پشتیبانی شرکت سازنده مربوط می‌شود؛ عملکرد اشتباه یاناقص برنامه است. هنگامی که برنامه‌ای پشتیبانی نشود؛ به‌روزرسانی هم دریافت نخواهد کرد. بنابراین با نسخه‌های جدید سیستم عاملشما نیز سازگاری نخواهد داشت. در این حالت ممکن است عملکرد برنامه بسیار کند، همراه با اختلالات شدید، ناقص و خراب باشد.
منبع نامعتبر
مواردی که بیان شد به برنامه‌هایی اشاره دارد که ابتدا از سوی شرکتی معتبر ساخته و سپس منسوخ شده‌است. شرایط برنامه‌هایی که منابع نامعتبر تولید می‌کنند که بسیار بدتر است! برنامه‌ای که تولید کننده مشخصی و معتبری ندارد؛ نباید نصب شود. زیرا در صورت بروز مشکل نمی‌دانید باید یقه چه کسی را بگیرید اعتبار تولید کننده نیز با توجه به حضور خودش و برنامه‌هایش در فروشگاه‌های معتبری مانند App Store، Play Store وMicrosoft Store سنجیده می‌شود. بنابراین برنامه‌هایی که از راه‌های دیگر نصب می‌شوند امکان دارد از همان ابتدا مخرب باشند.
جمع آوری داده های اضافی
همان‌گونه که بیان شد؛ از جمله واقعیت‌های تاسف‌بار در زمینه تکنولوژی و نرم‌افزارها، این است که هر برنامه و سرویسی تمایل دارد تا جایی که می‌تواند داده ذخیره کند. بسیاری از برنامه‌های تلفن همراه برای عملکرد بهتر و بهینه‌تر (به گفته خودشان) اجازه دسترسی به اطلاعات حساسی مانند مخاطبین و لیست تماس‌ها، موقعیت مکانی، دوربین و… را می‌خواهند. بسیاری از این داده‌ها و اطلاعات تاثیری در عملکرد نرم‌افزار ندارد!
بهتر است نرمافزارهایی که نیاز ندارید را به سرعت پاک کنید. چه دلیلی دارد برنامه‌ای که شش ماه است از آن استفاده نکرده‌اید هر روز موقعیت مکانی شما را بررسی کرده و بهسرورهایش گزارش دهد؟ البته شاید شما نیز با خود بگویید خب گزارش دهد؛ موقعیت مکانی من چه اهمیتی دارد؟ بدون شک تمام اطلاعات شما مهم است.
مارک زاکربرگ را به یاد آورید. نمونه‌های مشابه بسیاری وجود دارد که توسعه‌دهندگان اطلاعات کاربران را به شرکت‌ها و افراد می‌فروشند. شاید از نظر شما این فروش چندان مهم نباشد؛ اما این‌بار که خواستید محصولی را بخرید؛ به این فکر کنید که چرا به این محصول علاقه‌مند شدید؟ شاید کمپانی سازنده با توجه به اطلاعاتی که از شما دارد؛ سلیقه و میل شما را به سوی این محصول کشانده است. البته این مثال بسیار خوش‌بینانه بود. بسیاری از این اطلاعات برای مقاصد سیاسی، جنگ، توافق و… استفاده
آزاد شدن فضای بیهوده اشغال شده
آنچه تا کنون بیان شد؛ روی دلایل امنیتی و حفظ حریم شخصی کاربران تمرکز داشت. اما مشکلات ناشی از برنامه‌های مخرب تنها به این موضوع محدود نمی‌شود. از مهمترین و قابل لمس‌ترین فواید پاک کردن این‌گونه برنامه‌ها، آزاد کردن فضای ذخیره‌سازی بیشتر است.
بازی‌هایی که یک سال است سمت آنها نرفته‌اید؛ ویرایشگرهایی تنها یک بار استفاده کرده‌اید؛ نرمافزارهایی که چندین ورژن گوناگون از آنها دارید و حتی برنامه‌های کاربردی که دیگر چندان کاربردی برای شما ندارد؛ همه و همه در دسته برنامه‌های مخرب قرار می‌گیرند که باید پاک شوند. وجود این برنامه‌ها فارغ از نقض حریم شخصی، به دلیل فضایی که اشغال کرده‌اند؛ عملکرد دستگاه شما را مختل می‌کنند.
می‌شود.
ممکن است فکر کنید برنامه‌هایی که استفاده نمی‌کنید؛ تاثیر چندانی بر سرعت سیستم شما ندارند. اما بسیاری از این برنامه‌ها مقداری از حافظه رم دستگاه شما را اشغال می‌کنند که در مجموع سبب کند شدن سیستم شما خواهد شد. در تلفن همراه نیز فارغ از اشغال شدن رم، وجود این نرم‌افزارهای اضافی سبب افزایش زمان یافتن برنامه مورد نظرتان خواهد شد.
پاک کردن برنامه‌ها شاید قدری دشوار باشد؛ زیرا ممکن است نگران شوید که در صورت نیاز به آنها چه باید بکنید؟ اما خیالتان راحت، در بیشتر موارد اگر چندماه از برنامه‌ای استفاده نکرده‌اید؛ احتمالا در آینده هم نیازی به آن نخواهید داشت. البته همیشه می‌توانید در صورت نیاز، آن را دوباره نصب کنید. پیشنهاد دیگر هم این است که اگر حافظه خارجی (هارد اکسترنال) دارید و فضای زیادی هم دارد؛ فایل خام برنامه‌ها را روی آن کپی تا در صورت نیاز بتوانید دوباره نصب کنید.
پاک کردن برنامه‌های مخرب
اکنون که با خطرات نگهداری برنامه‌های مخرب آشنا شدید؛ فهرست نرم‌افزارهای نصب شده روی رایانه و تلفن همراهتان را مرور کنید. به دقت برنامه‌ها را ببینید و هنگام بررسی هر یک، این سوالات را از خود بپرسید:
آیا این برنامه همچنان از سمت توسعه‌دهنده پشتیبانی می‌شود؟
آیا به این برنامه اعتماد دارم؟
آیا در شش ماه گذشته از آن استفاده کرده‌ام؟
بهتر است پاسخ به هر سه سوال «بله» باشد. اما اگر باز هم تردید دارید؛ دست کم بدترین‌های لیست خود را حذف کنید. حذف برنامه‌ها در سیستم عامل‌های امروزی نیز کار بسیار ساده‌ای است. کافی است راهنمای پاکسازی دستگاه‌تان را در اینجا مطالعه کنید.
اکانت های استفاده نشده را نیز فراموش نکنید
در ادامه رهایی از موارد بی‌کاربرد در دستگاه خود، باید فرآیند جداگانه و البته کمی دشوار حذف حساب‌های خود در سرویس‌هایی که دیگر از آنها استفاده نمی‌کنید نیز بپردازید. برای مثال، اگر نمی‌خواهید دیگر از فیسبوک استفاده کنید؛ حذف کردن برنامه آن به تنهایی کافی نیست و باید با مراجعه به سرویس فیسبوک، اکانت خود را حذف کنید. البته موارد دیگری نیز وجود دارد!
متاسفانه افزون بر برنامه‌هایی که اجازه دسترسی به موارد گوناگون را می‌خواهند؛ سایت‌ها و سرویس‌های بسیاری نیز وجود دارند که مدام از کاربران تقاضای ثبت نام می‌کنند. خودتان می‌دانید که پس از ثبت نام در این سایت‌ها چه پیش خواهد آمد. با تعداد بی‌شماری از ایمیل‌ها گوناگون بمباران خواهید شد که حقیقتا عذاب‌آور است. اگر مدت زیادی است که از سایت یا سرویسی استفاده نمی‌کنید؛ سعی کنید حساب خود را در آن سایت ببندید.
این کار ممکن است قدری دشوار باشد؛ حتی ممکن است اصلا ندانید در چه سایت‌هایی حساب دارید! اگر از برنامه‌های مدیریت رمز عبور استفاده می‌کنید؛ امکان دارد بتوانید فهرستی از حساب‌های خود را در آن بیابید. در غیر این صورت، احتمالا بتوانید با جستجوی عباراتی مانند “حساب جدید” یا “تأیید حساب” در صندوق ورودی ایمیل خود، لیستی از حساب‌هایی که در سایت‌ها و سرویس‌های گوناگون دارید را پیدا کنید. زیرا بیشتر سایت‌ها و سرویس‌ها، تایید اطلاعات هنگام ثبت نام را به وسیله ایمیل انجام می‌دهند.
گرچه فرآیند بستن و حذف حساب‌های بی‌کاربرد دشوار است؛ اما ارزشش را دارد. در این راه نیز می‌توانید از سرویس‌های حذف کننده استفاده کنید. برای مثال JustDelete.me به شما روند بستن حساب و دشواری آن را در هر سایت و سرویسی می‌گوید. هم‌چنین Deseat.me نیز می‌تواند فهرستی از حساب‌های شما (که با ایمیل شخصی خود ایجاد کرده‌اید) را نشان می‌دهد. سپس می‌توانید هر کدام که نیاز ندارید را ببندید و حذف کنید.
تا می‌توانید از برنامه‌های مخرب دوری کنید
هر آنچه درباره برنامه‌های مخرب بود گفته شد. علت حذف و شیوه انجام این کار نیز بیان شد. بنابراین همین حالا به سراغ دستگاه‌های خود بروید و برنامه‌های مخرب را پاک کنید. این موضوع به هیچ وجه شوخی بردار نیست! درحالی‌که فکر می‌کنید انسان مهمی نیستید؛ شرکت‌های بسیاری حاضرند بابت دریافت اطلاعات هویتی شما هزینه‌های چشمگیری پرداخت کنند.
اطلاعات شما در راه‌های گوناگونی استفاده می‌شود. از جعل هویت و انجام کارهای غیر قانونی (در کشورهای دیگر) گرفته تا پول‌شویی و مواردی بدتر از این! ممکن است چندسال دیگر که می‌خواهید به کشوری سفر کنید؛ هنگام ورود متوجه شوید که در آن کشور به عنوان یک مجرم شناخته شده‌اید یا ورودتان ممنوع است! پس…هشدارها را جدی بگیرید.
